vrijdag 30 juli 2010

De betekenis van de naam Tuinstra

De –stra-namen omvatten in hoofdzaak topografische begrippen of aardrijkskundige namen. –stra betekent in Friese namen dan ook in de regel: afkomstig van…; of behorende bij… Het achtervoegsel –stra is Oudfries en later omgevormd tot ster.

Hoewel –ster nog steeds fungeert bij plaatsnaamafleidingen, werd –stra in achternamen door het in onbruik raken van de –a-verbuiging in het Fries niet meer als zodanig begrepen. Toch werden er bij de massale naamsaanneming in 1811 nog veel familienamen mee gevormd.

Een opmerkelijke factor in de structuur van –stra-namen is dat hier in vrijwel alle namen slechts één lettergreep voorafgaat. Om aan deze ongeschreven taalregel te voldoen is gezocht naar eenlettergrepige woorden of zijn woorden, in het bijzonder toponiemen, verkort, vaak door weglating van het eerste lid. Een gevolg hiervan is dat er een aantal zeer frequente –stra-namen zijn, waarvan niet alle dragers familie van elkaar zijn.

Tuinstra betekent dus: afkomstig van de tuin, of behorende bij de tuin.

Een mogelijkheid is dat de naamgever aan de zuidkant van de stad Sneek woonde. In 1809-1810 is er in Sneek op een voormalige blekerij een bos, eigenlijk een stadspark aangelegd in Engelse landschapsstijl. Sneek had daarmee het tweede stadspark van Friesland.

Tegenwoordig heet dit de Boschbuurt. Het Bosch werd in 1843 doorsneden door de als zandweg aangelegde Lemmerweg (die in 1865 een grindweg werd). In het begin van de 20e eeuw was de Lemmerweg nog een weg met bomen, wat boerderijen en een tolhek, een paar arbeidershuisjes met appelhoven en een woonwagenkamp met alles erop en eraan. Toen kwam er steeds meer particuliere bebouwing tot stand en er restte niet veel meer van het bospark, zodat de gemeente besloot het overblijvende gedeelte te bestemmen voor woningbouw.

Het zou ook kunnen dat de naamgever heeft gewoond op de plaats waar in de 16e en 17e eeuw de tuinen van de adellijke familie Frittema hebben gelegen. Dit is nu de parkeerplaats van het ziekenhuis.

Een andere mogelijkheid is dat het een beroepsnaam is. In dit geval betekent het dat een van de voorouders hovenier, gardenier of tuinder is geweest.

Het is goed te beseffen dat iedereen met de achternaam Tuinstra niet allemaal familie van elkaar zijn, ook al komen ze uit dezelfde plaats of gemeente.

woensdag 28 juli 2010

Tuinstra's zitten goed, Tuinsma's fout

Foei Tuinsma's, applaus voor de Tuinstra's! De samenstelling van de eerste familienaam is eigenlijk onjuist, de tweede naam klopt. De typische Friese uitgangen -sma en -stra werden in een grijs verleden namelijk niet zomaar gebruikt.
De uitgang -sma hoort eigenlijk alleen te volgen op een voornaam. Jansma is dus correct. Terwijl de uitgang -stra van oudsher volgt op een plaats. Tuinstra en Dijkstra zijn goede voorbeelden.
En toen kwam Napoleon. In 1810 werd Koninkrijk Holland door het Franse keizerrijk ingelijfd. Franse wetten gingen hier ook gelden, waaronder de regels voor de burgerlijke stand. In 1811 en 1812 moest iedereen een familienaam aannemen of bevestigen dat je er al een had. Dat laatste kon dus ook.
We hebben onze achternamen echt niet allemaal aan Napoleon te danken. Dat hoor je altijd, maar dat is een mythe. Veel namen werden daarvoor ook al gebruikt. Nu werden ze echt vastgelegd.
Het verhaal blijft vooral levend omdat het een heldhaftig element bevat. De mensen probeerden Napoleons regels te bespotten door een rare familienaam aan te nemen, zoals Naaktgeboren of Poepjes.
Voor Napoleon had men op het dunbevolkte platteland genoeg aan het zogeheten patroniemensysteem. Zo ook in Friesland. Een familienaam was in Friesland niet nodig. In kleine kring kende men elkaar bij een voornaam plus patroniem. Soms werd nog de naam toegevoegd van de boerderij die iemand bewoonde.
Een patroniem is een "achternaam" die is afgeleid van de voornaam van de vader. Douwe Egberts bijvoorbeeld, Douwe de zoon van Egbert. Egberts was generatiegebonden. De zoon van Douwe werd immers weer naar Douwe vernoemd. In grote steden, zoals Leeuwarden, hadden veel mensen al we een "echte" achternaam.
Schandalig is de variant Tuinsma trouwens niet. Zo hoort het eigenlijk niet, maar het is niet erg. Het is wel meteen duidelijk dat zo'n naam van na 1811 is, toen er compleet nieuwe namen ontstonden.



Op deze kaart staat aantal naamdragers per gemeente in 2007.

Hoe donkerder de kleur hoe meer mensen met de naam Tuinstra. In 2007 waren er 1502 mensen in Nederland met als achternaam Tuinstra.





Op deze kaart staat aantal naamdragers per gemeente in 2007.

Hoe donkerder de kleur hoe meer mensen met de naam Tuinsma. In 2007 waren er 46 mensen in Nederland met als achternaam Tuinsma.